Üzümlü -Tuzaklı ( Bilecik ) dolayının jeolojisi
Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, c. 20, 9 -16, Şubat 1977
Bulletin of the Geoîogical Socî&ty of Turkey, v. 20, 9 -16, February 1977
Üzümlü -Tuzaklı ( Bilecik ) dolayının
jeolojisi
CAVÎT DEMÎRKOLr Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara
ÖZ: Bu araştırmanın amacı, Sakarya nehrinin orta kesiminde bulunan Üzümlü ile Tuzaklı dolayındaki çeşitli magmatit,
metamorfit ve sedimanın stratigrafi istifini çözümlemek ve olağanüstü karmaşık yapı niteliklerini açıklamaktır.
Bölgenin en yaşlı litoloji topluluğu, Paleozoyik üst sistemindeki "Söğüt metamorfitleri" ile "Akçasu magmatitleri"
dir. Bunların oluşturduğu engebeli temel karmaşığım Jurasik çökelleri, transgresyonla aşmıştır. Jurasik'te, Lâvaş "Bayırköy
kumtaşı" ve Malm "Bilecik kireçtaşı" ile simgelenmiştir. Bilecik kireçtaşı üzerine, ikinci bir transgresif aşmaile Üst
Kretase çökelleri gelir. Bu ast sistemde "Gölpazarı Gurubu", "Vezirhan Formasyonu", "Üzümlü Formasyonu" ile, "Bayat
Tüf Üyesi" ve "Kavaçık Kireçtaşı Üyesi" ayırtlanmıştır. Bunların üzerinde, önce Paleosen'in "Kızılçay Formasyonu" ve
sonra Eosen'in "Geçitli Kireçtaşı" bulunur. Miyosende "Gemicütöy Formasyonu" ile "Şahinler Kireçtaşı Üyesi" ayırtlanmıştır.
Yöre ana ya£i taslağını, Paleozoyik çökelmesinin ardından kazanmıştır. Metamorfitler ve magmatitler üzerine gelen
Jurasik ve Üst Kretase sedimanları, bu yaşlı taslağı yansıtan, gtfrişim kıvrımları, kırılmalar ve dolayısıyla temeldeki düzensizlikleri
.belirten fay, sürüklenim ve bindirmeler sunar. Bunlar önceleri orojenik Alp hareketleri ve sonra da epirojenez ile
gelişmiştir.
GİRİŞ
Harita alanı, Bilecik ili sınırları içersindedir ve K'de Gemieiköy,
Çimişgi; D'da Harmankaya; G'de Yakacık, Hamitabat;
B'da Geçitli ve Deresakarı köyleri ile smırlanmıştır. B'da
Sakarya nehri ve K'de Sakarya'nın bir kolu olan Sürüm deresi
az çok doğal sınırlardır (şekil 1).
İnceleme alanı, Türkiye'nin coğrafya bölgelerinden Karadeniz
bölgesinin Batı Karadeniz bölümüne rastlar ve Marmara
Bölgesi ile Batı Karadeniz bölümünün sınırında bulunur.
Burada, coğrafya yönünden her iki bölgenin özelliklerine rastlanır.
Bölgede yapı morfolojiye yansımıştır. Doruklar az çok dış
bükeyli "yaşlı dağ" tipinde, D-B gidişli yüksek sırtlar halindedir.
Yükseklikleri B'dan D'ya artan bakışmışız dağların
G'ye bakan yamaçları dikyarlı, K yamaçları ise daha tatlı
eğimlidir. İnceleme alanının yüzölçümü 400 km2 kadar olup
Sekil 1: Yer bul duru haritası.
Figüre 1: !Location map
Saha incelemesinde amaç, stratigrafi istifindeki doğal kaya
birimlerini nitelikleri ve incelikleriyle tanıyarak haritalamak,
ayrıca yapının evrimini izlemektir. Sorunlara, saha gözlemleri
ve ölçümlerle, olanaklar çerçevesinde nicesel yoldan
gidilmiştir.
Kaya stratigrafi birimlerinin ayırtlanarak adlandırılmasında,
"Stratigrafi Kanun Kitabı" (1961) üe "Türkiye Millî
Stratigrafi Komitesinin Sınıflama ve Adlama Kuralları"na
uyulmuştur.
Adlama, kumtaşları için Travis (1970), kireçtaşları için
Folk (1959) ve Todd (1966) sınıflamaları uygulanmıştır.
STRATİGRAFİK JEOL.OJİ
Bölgenin en yaşlı litoloji topluluğu Paleozoyik üst sistemindeki
"Söğüt metamorfitleri" ile "Akçasu mağmatitleri"
dir. Bunların oluşturduğu engebeli temeli, Jurasik çökelleri
transgresyonla aşmıştır. Jurasik'te, Liyas ve "Bayırköy kumtaşı"
ve Malm "Bilecik kireçtaşı" ile simgelenmiştir. Bilecik
kireçtaşı üzerine ikinci bir transgresif aşma ile Üst Kretase
çökelleri gelmiştir. Bu ast sistemde "Gölpazarı Gurubu", "Vezirhan
Formasyonu", "Üzümlü Formasyonu" ile "Bayat Tüf
Üyesi" ve "Kavacık kireçtaşı Üyesi" ayırtlanmıştır. Bunların
üzerinde, altta Paleosen'in "Kızılçay Formasyonu" üstte
Eosen'in "Geçitli kireçtaşı' bulunur. Miyosen'de "Gemiciköy
Şekil 2: Çalışma alanının yerini gösteren buldum haritası.
Figüre 2: Location map of the area under investigation
Formasyonu" ile "Şahinler Kireçtaşı Üyesi" ayırtlanmıştır
(şekil 3).
Kuvaterner'de, Sakarya ve kolları boyunca eski yeni
alüvyon, yamaç döküntüsü ve molozu, birikinti konisi ile kireçtaşında
erime boşlukları bulunur.
Paleozoyik
Söğüt Metamorfitleri (Pzs). Bölgenin en yaşlı topluluğunu
oluşturan Söğüt metamorfitleri Akçasu mağmatitleriyle
komşu olup, inceleme alanının G inde 35 kms lik yer kaplar.
Ad, yüzleklerin tipik gözüktüğü, harita alanı dışında ve
GB da bulunan Söğüt ilçesinden alınmıştır.
Söğüt metamorfitlerinin, Akçasu mağmatitleri granit
kompleksinin yerleşiminden önce karmaşık bir gelişimi olmuştur.
Bölgesel metamorfizmanın, pelitik ve psammitik kayalardan
oluşan çökelleri, "yeşil şist fasiyesine" kadar etkilediği
saptanmıştır. Granit intrüzyonu, hornfels yerine kontakt
şisti geliştirerek, kimi yeni mineralolojik ve yapısal
değişimlere yol vermiştir. Bu nedenle kontakt kayaları, bölgesel
metamorfizma kayalarına benzemiştir. Kimi kılavuz
mineraller kesinlikle granit intrüzyonu ile gelişmiştir. Bununla
beraber termal metamorfizma bulgularını, daha sonraki
kataklastik ve hidrotermal metamorfizma bulgularından
ayırtlamak zordur. Bu kontakt etkileri komşu kayaları, biyotit,
granat, ve pertitin gelişimiyle, "hornblend-horsfels fasiyesf'ne
yükseltmiştir (Turner 1968). Bu minerallerden granat
ve pertit seyrek ise de biyotit düzenli dağılımlıdır. Yeni
minerallerin taneleri, granite yaklaştıkça büyürler.
Kayaların arazide gözlenir litoloji özelliklerinin yanısıra
polarizan mikriskopta Federof tablası kullanılarak niteliklerinin
saptanmasına çalışılmıştır. Metamorfitleri oluşturan birimlerde
yapraklanma (foliyasyon) ve eklem ölçülmüştür.
Simge olabilecek 35 den çok ince kesidin incelenmesiyle, bunların
3 plastik deformasyon geçirdikleri saptanmıştır. Eldeki
verilerle metamorfizmanın çok etkili olmadığı anlaşılmıştır.
ÜZÜMLÜ - TUZAKLI DOLAYI JEOLOJİSİ 11
Söğüt metamorfitlerini oluşturan fillit, mikaşist, gnays
yanında mercekler halinde görülen yeşiltaş (greenstone) haritalanamamışsa
da petrografi özellikleri kısaca sunulmaktadır.
Füim .(Pzsf). Fillit bölgesel metaforfizma dokuları ile
ayırtlanır. Akçasu mafmatitleri (granit-granodiyorit) yakınında
görülen fillit, farklı derecelerde üstelenmiş dinamik etkiler
sunarsa da, bunların sahada ayırtlanması güçtür. Granitgranadiyorite
yaklaşıldıkça kontakt metamorfâzma etkileri artar.
Aslında bu, kayraksı fillitle kuvarslı fillit arasında çok
dar bir değişim gösteren oldukça tekdüze bir birimdir. Genellikle
kuvarsça zengindir, fakat Mmi katmanlar, kuvars yönünden,
genel kuvars yüzdesine göre daha zengindir. Yapraklanma
ile uyumlu bulunan feldispatlı damarlar ve mercekler olağandır.
Bu, beyaz-aeak kahverengi damarların kalınlığı mikroskopik
ölçekten 0.15 cm ye kadar değişir. Rengi maviden
boza kaçan tonlardadır.
Mikroskopta fıilMti oluşturan öğeler yeterli büyüklükte olmadığından
belirtilmesi güçtür. Daha büyük taneli olanlarda
beyaz mika ile ince kuvars ve paljyoklas taneleri parelel yığınaklar
halindedir. Klorit yersel olarak görülür. Yan mineraller
pirit ve hematittir. Seyrek mika ve plajyoklasla birlikte
epidot vardır. Plajyoklasın, özellikle küçük tanelerde, ikizleri
görülmediğinden kuvarstan ayırmak güçtür. Granit-granodiyorite
yaklaşıldıkça plajyoklas taneleri çoğalır ve poikiloblastik
dokulu büyük porfiroblastlar haline girer. Kuvarsla birlikte
küçük, yuvarlak taneler şeklinde plajyoklas gözlenmiştir. Granit-
granodiyoritik kayalarla fillitteki plajyoklas ikizleri farklıdır.
Pillitte albit ikizleri üstündür. Çubuk ve mercek biçimli
kuvars bol görülür. Taşın büyük foir kısmını beyaz mika oluşturur.
İnceleme alanında gnays ve mikaşiste göre çok daha geniş
alanlarda görülen bu birimin başlıca yüzlekleri, harita alanı
G inde, Sakarya nehri boyunca ve vadinin her iki yakasında
yaklaşık D-B doğrultuludur. Tipik yer Koyunlu KD sundaki
Kavakçıl tepesi'nân (17T) Kve KD etekleridir (şekil 4).
Mezarlık tepesinde (18J), boz-pembe, cilalı, lepidoblastik
dokulu, G deki gnaysla dokanağı kesin olmayan kuvars, albit,
muskovit, klordtli şist kabaca üçgen şeklinde bir yüzlek sunar.
Akçasu KD sunda, Değirmen tepesi'nde (18P) kahverengıi-boz,
lepidoplastik dokulu, biyotitli serisit şist, arazide iyi gelişmiş
çizgiselliğiyle (Lineasyonuyla) dikkat çeker. Erenler tepesi
(19R-S) K inde, kara-boz, lepidoplastik dokulu, kuvars-albitbiyotitli
şist; Dekçekaya tepesi G inde (18M), kara-boz, granatlı,
kuvars-muskovit-biyotit şist genellikle yapraklı sıralanım
sunar. Kıranyol tepesi G inde (19N) koyukahverengi-boz, kuvars-
albit-epidot-almandinli şist görülür.
Yukarıda anlatılan mineral topluluüdarı, birimin Winkler
(1967)'in yeşilşist fasdyesinde olduğunu gösterir. Fillitin düşük
dereceli metamorfizmaya bağlı olduğunu gösteren bir başka
belirti, plajyoklastaki anortit yüzdesidir (). Turner
(1968)'e göre yeşilşist fasiyesânde plajyoklastaki anortit yüzdesi
An7 ile An15 arasında değişir.
Granitin yerleşimiyle ilişkili kataklastik etkiler, fillitte ve
birincil dokusunda yer yer değişik özellikte görülür.
Gnays (Pszg). Bu terim, iri taneli kuvars, feldispat ve mikadan
oluşan taşlan anlatmak için kullanılmıştır. Mikaşistlerden
farkı yapraklanmanın kötü, mika oranının az ve dolayısıyla
renginin daha açık olmasıdır. Fillitle gnays arasındaki
plajyoklaslarm anortit oranları arasında gözle görülür bir ayırım
yoktur. Anortit % 12-15 arasında değişir.
12 DEMÎRKOL,
İnceleme alanında, genellikle Akçasu mağmatitlerini çevreleyen
gnays yüzleklerine, Adatepe (19K), Kavakçıl (17T)
ve Değirmen tepelerinde (18P) rastlanır. Adatepe K inde, kahverengi-
kırmızı, grabonlastik dokulu bir yüzlek sunar. Değirmen
tepede ise, pembe-kırmızı, dikdörtgen şekilli, serisitli
gnays görülür (şekil 4).
Genellikle orta-iri taneli, gnaysik fabrüdi (yani genellikle
mika veya hornblend katmanları boyunca birkaç cm-dm kaim
levhalara veya köşeli bloklara ayrılan) olarak bulunur. Çoğunlukla
bulunan açık renkli bileşenler (feldispat-kuvars) giriktir.
Mikaşist (Pzsm). Fillitlerle girik, taneleri seçilebilen, biyotitlerin
dizilmesiyle çok iyi yapraklanma gösteren birimin
tane iriliği, fillit ile gnays arasındadır. Dıştan görünüşü ile
şistlerden sahada kolay ayırtlanamıyan mikaşisti, mikroskopta
tanımak güç değildir.
Haritalanan alanda, geniş yüzleği bulunmayan bu birim
için tipik yer kestirmek zor ise de, harita alanı dışında ve GB
daki Çaltı köyü D alanı ve akarsu boyu daha tanıtıcı tipik bir
yerdir.
İnceleme alanında, Kıranyol tepesi'nde (18N) ki yüzleğin
fillit ile dokanağı dereceli geçişli ve belirsizdir. Aktaşlı tepesinin
GB smda (18L) görülen yüzlekte, açıkboz-kara renkli
olup benzer özellikler gösterir (şekil 4).
Mikaşistte, genellikle, 1 mm dolaymda küçük boyutlu kuvars
mozayik halindedir. Mirmekitik plajyoklasla birliktedir;
ikincil büyümeli olabilen plajyoklas billurlarıyla itilerek kenarlara
birikmiştir.
Plajyoklas, öbür minerallere göre daha iyi gelişmiştir.
Oldukça büyük muskovit billurları feldispatla kemirilmiştir.
Biyotitli billurların çoğunlukta bulunduğu kesimlerde, bu iki
mineral birlikte bulunur.
Orta-iri taneli, kabaca düzlemsel ve/veya çizgisel fabrik
öğelerinin (şistliğin) üstün, düzgün parelelldği ile gnaystan
ayırtlanır.
Ayrıca kayaların kimyasal bileşimindeki farklar nedeniyle
aşırı metamorfik gidişlerde gnaysla birlikte amfibollu şiste
rastlanır. Bölgede Kuyuyanı tepe GB sında (12G), gnaysın üst
düzeyinde, az şistsel amfibollu şist vardır. Dokanağı gnayslarla
geçişli olan ve yersel olan bu birim ayrı haritalanamamıştır.
Yaş Tartışımı, inceleme alanına komşu bölgelerde yapılan
çalışmalarda, metamorfitlerin yaşma Paleozoyik veya daha
az bir olasılıkla Antekambriyen olarak değinilmiştir. Abdüsselâmoğlu
(1959), benzer metamorfitlerin üzerinde, uyumsuz
olarak, sırasıyla, fosilli Devoniyen'in arkoz çakıl taşının,
fosilli kaynağının ve kireçtaşınm varlığını saptamış ve temele
"Devoniyen öncesi" bellisiz yaşını vermiştir. Yenişehir dolayında,
Altınlı (1965), eski temelin, Uludağdakilerden daha az
metamorfik olduğunu ve bu nedenle, kireçtaşı kapsayan çeşitli
şistlerin Paleozoyik'in alt kesimlerine ilişkin olabileceğini
belirtmiştir. Armutlu yarımadasında Akartuna (1968), billursal
şistler üzerine, diskordansla, fosilli Permo-Karbonifer'in
geldiğini görmüş ve temeli Permo-Karbonifer öncesine yerleştirilmiştir.
Bu irdelemede, Söğüt metamo rfitleri, yukarıda belirtilen
sonuca vanmlar gözetilerek, Karbonifer öncesi sayılmıştır.
Akçasu Mağmatitleri (Pza). Harita alanında tekdüze bileşimli
bulunmayan ,bu birim, bir granit ve granodiyorit serisi
olarak gözükür. Bir kaya stratigrafi birimi olarak ayıtlanan
"Akçasu mağmatitleri", formasyon aşamasında olmalıdır. Tipik
yüzlekleri Büyükbelen G yi (10P) ile, Koyunlu B sınd*
(18S) izlenir. Bu birim üzerine, Büyükbelen B smda Bakırköy
kumtaşı ve Eğratkaya K inde (14P) Bilecik kireçtaşı, açılı
uyumsuzlukla gelir (şekü 4).
Genellikle som olan litoloji, orta taneli, eklemli, pegmatit,
aplit ve kuvars damarlıdır. îç yapı belirgin değildir. İçersinde
kıt metamorfit ksenolitleri bulunur. Birincil düzlemsel ve çizgisel
yapılar görülmemiştir.
Granit (Pzag). İnceleme alanında, Bekçitepe B smda
(161), Adatepe KB smda (19K), Büyükbelen G inde, Koyunlu
K inde (18S) görülür. Bir granit serisi halindeki birim, bir
kaç cm yi aşabilen, bol ortaklaslı, fakat kıt mafik mineralli,
alkali granit-granit, «biyotit-hornblendli granit ve biyotitli granit
cinslerini kapsar. Birim, tipik ayrışım şekilleri ve arenalaşmasıyla,
sahada kolay ayırtlanır. Çok yerde özümsenmemiş
gnays ksenolitleri vardır.
Mikroskopta billurlaşma öncesi ve sonrası biçim değişimli,
öhedral-subhedral billurlar görülür. Feldispat, kuvars, biyotit,
epidot ile yardımcı mineraller vardır. Plajyoklaslarda albit
(010), karlsbat (100) ve albit-periklin (010) ikizleri olağandır.
Serisitleşme »anortit yüzdesi yüksek kesimlerde gelişmiştir.
Kuvars, dönel söînümlü anhedral billur halindedir. Kuvarsla
feldispat mirmekitik büyüyebilmiştir. Biyotit, dilimini ve elastik
biçim değişimi île .belirlidir. Aşırı ayrışma ile kloritleşmelidir.
Feldispat ile kuvars çog^ın yeniktir. Epidot kıttır. Yardımcı
mineral olarak apatit ve zirkon bulunur.
Granodiyorit (P&agr). Harita alanında, Akçasu B smda
(10NJQ), Erenler tepesi K inde (18S), Üzümlü G ve GB smda
(13-14R, S, Ş), Türkmen B ve GB smda (7-8R, S) yüzeyde görülen
granodiyorit tekdüze dokulu değildir (şekil 4).
Granodiyorit, taze iken kırmızı, mavi, yeşil renkli ve orta-
iri tanelidir. Orta büyüklükte taneler çoğunluktadır. Kuvars
taneleri 2-3 mm boyundadır. K-Feldispat dağılmış, pembe,
boyu cm ye erişen taneler halindedir. Plajyoklaslar 2-3 mm
büyüklüğündedir. Biyotit çokçadır ve oranına göre taşm rengi
maviden koyu yeşile doğruı değişir. Çıplak gözle zor izlenebilen
hornblend seyrek görülür.
Çoğulu (in çoğulu ve diğ .1965), Sakarya nehri, Söğüt-înhûsar
yolunun, G indeki granodiyorit kütlesinden alınmış bir
örneğin yaşını, toplam Pb yöntemiyle 508 milyon yıl, ışınım
kaybı yöntemiylede 290 milyon yıl bulmuşsa da, daha çok 290
milyon yıla karşı gelen Karbonifer yaşı üzerinde durmuştur.
Benzeri bulunan Akçasu mağmatitlerinin de Karbonifer yaşlı
olduğu düşünülebilir.
Mezozoyik
Mezozoyik üst sistemi, bölgesel temeli oluşturan mağmatit
ve metamorfitler üzerinde transgresif aşmalı Bayırköy kumtaşı
ile başlar.
Bayırköy Kumtaşı (Jba). Temeli örten ilk sığ deniz malzemesidir.
Temel kumtaşlannın genel özelliği olarak yalnızca
çukurlarda oluşmuş, devamlı izlenemiyen bir taban kumtaşı
serisidir.
Bayırköy kumtaşı; kahverengi, sarı-boz, kaba dokulu, çoğun
»boylanmalı ve çakıllı olarak kötü boylanmak, sürekli ve
düzenli, orta-kalın katmanlı, sert ve dayanmalıdır. Çimento
sparitiktir. Kumtaşı düzeyleri arasında, çok ince veya ortakalın
marn katkısı bulunur. Oldukça tekdüze görünümlü kumtaşı
istifi, ölçülmüş kesitlere göre 240-400 m arasında değişen
kalınlıktadır.
Kaynak alanlarda çok çeşitli olgun-olgunlaşmamış temel
billursal kaya parçalarının bulunduğu taşlı, kuvarslı, feldispat -
lı vake ve arenit kimi marn ve karbonatın ardalandığı bakışımsız
dönemli, kıt fosilli Bayırköy kumtaşı, duraysız şelf veya
az negatif kraton içi bir çanakta durulmuştur.
ÜZÜMLÜ - TUZAKLI DOLAYI JEOLOJİSİ 13
"Ammonotice Rosso" fasiyesini andıran düzeyler vardır.
Rayırköy dolayında tayin edilen ammonitlerle, bu kumtaşmın
alt düzeylerindeki kırmızı marnlı katkıların Playansbahiyen
veya Domeriyen'e ait olduğu kesinlikle saptanmışsa da, inceleme
alanımızda tür tayinlerine yanyacak fosillere rastlanmamıştır.
Bilecik Kireçtaşı (Jb). Harita alanında geniş yer kaplayan
bu birim, platoda ve deşilmiş vadilerin çevresinde dik bir yar
yapar. İnceleme alanındaki tipik yüzleği Geçitli K inden (14D)
Gökçeler köyüne (7ıQ) kadar uzanır. Ayrıca harita alanının G
inde, Akçasu KB smda başlayıp D ya uzanan ikinci bir yüzleği
vardır (şekil 4). Bu kireçtaşı, beyaz-pembe, kahverengi,
tekdüze, ince-orta dokulu, çok sert orta-kalm katmanlı ve seyrek
olarak somdur. Tabana yakın yüzeyde sileks yumruları bulunur.
inceleme alanında, Bilecik kireçtaşının makro fosilleri
kıttır. Türkünalı Simbirskites sp., (Otriviyen-Barremiyen) yi
kuşkulu olarak tanıtmıştır. înce kesitlerdeki türlerin tanımını
Merice yapmıştır: Protopeneroplis striata Weynschenk, Troc*
holma cf. elongata Lıeupold., Tintinida'e, Lituolidae, Miliolidae,
Glomospirasp., Valvulinidae, Tintinidae, Thaumatoporella parvovisiculifera.
Bu Üst Jurasik'in varlığını işaretler.
Bilecik kireçtaşı, sığ, çökei korumalı sakin infralitoral
ortam duyarlı şelf topluluğu özellikleri gösterir. Kaya tipleri,
biyomikrit, pelmikrit, biyosparit, biyoklastlı intrasparittir.
Kalınlığı 240 *- 820 m arasında değişir. Eksiksiz bir doğal kesit
Kasımlar (7-81, KB) güneyindedir.
Gölpazan Gurubu. Üst Kretase, sunulan haritanuı B smda,
"Vezirhan Formasyonu" ve doğusunda "Üzümlü Formasyonu"
ile simgelenmiştir. Bu iki formasyonun yanal geçiş sahası,
Gökçeler köyünün 900 ile 1000 m GB smdadır.
Vezirhan Formasyonu >(Kv). Beyaz, yeşil, eflatun killi
mikrit ile. yeşil-açık yeşil tüften oluşmuştur. Bu formasyonun
yüzlekleri, inceleme alanının B smda Bilecik kireçtaşınm
etrafını sarmış ve çukurluklarına korunmuş olarak güney
Meryem dağı bindirmesi (6B, C, D) kuzeyinde D-B doğrultusunda
uzanan bir şerit halinde izlenir. Vezirhan Formasyonunun
enine kesitlerinden hesaplanan kalınlığı 75-350 m arasındadır.
Birim Kocadağ B smda Kızılçukur tepesi K inde Bilecik
kireçtaşı üzerinde açılı bir uyumsuzlukla oturur. Canavar
doruğu tepesi K inde (6-8C), Gemiciköy Formasyonu'nun K
eğimli kaba kırıntılı kayaları üzerinde, Tuzaklı KB smda
(151-1) ise, Kızılçay Formasyonu üzerinde bindirmelidir.
Vezirhan Formasyonu'nda makro fosile rastlanmamıştır,
înce kesitlerde Meriç aşağıdaki mikro fosilleri tanıtmıştır.
Globotruncana lapparenti lapparenti Brotzen
Globruncana lapparentî tricarinata Querau
Globotruncana lapparenti cf. stuarti (de Lapparent)
Globotruncanîdae (cf. Rugoglobigerma sp.)
Bu fauna Vezirhan Formasyonu'nun Kampaniyen - Maestihtiyren
yaşında olduğunu işaretler. Nitekim inceleme alanı
K dnde Ürgün (1956), Vezirhan-Gölpazarı yolu üzerinde bulunan
Aktaş damları K indeki kırmızı kireçtaşı-boz marnı,
Türoniyen-Kampaniyen yaşlı 'Üst Kretase fâlişi" olarak haritalanmıştır.
Altınlı (1965), Yenişehir dolayında birimi "tüf
arakatkılı Vezirhan formasyonu" olarak haritalamış ve Türoniyen
yaşmda bulunduğunu bildirmiştir.
Ayrıca Bayatköy (8L) Gdnde Vezirhan Formasyonu'nda
mercek şeklinde bulunan tüf, bir asbirim olacak önemde bulunduğundan
"Bayat Tüf Üyesi (Kvb)" adı verilerek ayrı haritalanmıştır
(şekil 4). Genellikle koyu yeşil, kaba dokulu, gevşek
orta-kalm katmanlı, kırıklı ve eklemli olup geçirimsizdir.
Çökellerin yeşil-kırmızı, koyu boz rengi, karadan türeme
kilin azlığı, pelajik fosillerin egemenliği, mdkritik doku, daha
doğuda flâş niteliği ile, tekrarlanan katmanlar arasında bulunuşu
birimin jeosinklinalin sakin bir evreside ve düşük
enerjili az litoral-batiyal ortamda durulduğunu gösterir
(Krumbein ve Sloss, 1963).
Üzümlü Formasyonu (Kü). Litolojdk ve morfolojik özellikleri
ile diğer formasyonlardan kolaylıkla ayırtlanan bu birim
tarafımızdan adlanmıştır. Tipik yeri, Üzümlü köyünün
(11,GD) 250-300 m doğusunda dere içindedir. Tipik kesit,
Köprücük deresinde (10Y,GB) ölçülmüştür. Kalınlığı 250-1740
m arasında değişir. Batıda Çengeler köyü (BN) dolayından
başlayan birim, Akçasu magmatitleri ve Jurasik çökellerini
sararak, D da Kavacık köyü'nde (10Y) inceleme alanı dışına
çıkar (şekil 4). Çok geniş bir alan kaplayan bu kaya birimi,
batıya doğru yanal bir değişim gösterir. Genel olarak
şeyil, kumtaşı, kireçtaşı ardalanması görülür. Seyrek olarak
şeyil ve kumtaşı arasında çamurtaşı, marn veya killi mikrit,
kalkarendt ve çakıltaşı katkıları da bulunur.
Şeyil, boz veya alacalı, mil veya Mİ dokulu, tekdüze dayanmışız,
kıymıksı kırıklı, çok ince katmanlı ve laminalıdır.
Kumtaşı, koyu kahverengi, kaba-çok kaba dokulu, çakıllı veya
çakıltaşı katkılı ,zayıf tutturulmuş, ufanır, orta-kalın katmanlı
veya seyrek olarak laminalıdır.
Kireçtaşı, taze kırık yüzeyi boz, ayrışmış yüzeyi ise koyu
san-kahverengi, sert, kaba dokulu, kıt fosillidir. Kireçtaşı
katkısından işaretçi katman olarak yararlanılmıştır. İnceleme
sırasında bu kireçtaşı ayrı haritalanmış ve "Kavacık Kireçtaşı
Üyesi (Kük)" adı verilmiştir (şekil 4).
Genellikle kıt fosilli olan bu birimin kireçtaşı ile görülen mikrofosillerini
Meriç tanımlamıştır: Textulariidae, Miliolidae
(Triloculina, Quinqueloculma), Orbitoides sp. (Apiculatus
grubu), Orbitoides (Medius grubu).
Bu birimden derlenen Collignon3'un tanıtımları aşağıdadır:
]I>osinia sp. aff. delettrei Cogj. (Senomanien-Türoniyen)
Pycnodonta vesicularis Lıamk. (Kampaniyen-Maestrlhtiyen)
Cyprimeria geinitzii Müller.
Perissoptera schlotKeimî Roemer.
Alectryonia larva Lıamk. (Maestrihtiyen)
IAmatula decussata Goldf. (Senoniyen)
Turritella cf. diffidles d'Orb. (Maestrâhtiyen-Danâyen)
Bu faunadaki kimi fosiller Baniyen'e kadar çıkarsa da bu
topluluk genel olarak Maestrihtiyen'i işaretler.
Üzümlü Formasyonu'nun stratigrafi istifindeM kaya tiplerinin
ritimli tekrarlanımı, çökelme kenarının saJımmlarına
işarettir. Marn katkıları çökelme çanağının morfolojisine bağımlıdır.
Yaygın sığ denizle kaplı az duraysız şeydi, yersel biyostrom
alanları, biyosparit, biyomâkrit, killi şeyil ortamın, infra-
Mtoral biyostromal olduğunu gösterir.
(1) M.T.A. Enst. Paleontoloji raporu no. 275, tarih 26.7.1972.
(2) îst. Tek. Üniv. Maden Fak., Jeoloji Kurs.
(3) Chemin Monair, 39 MOIRANS.
14 DEMÎRKOL
Harita alanının KB sında Vezirhan Formasyonu tabanı
yakınında bu birimin bol killi malzeme ile birlikte pelajik organizma
kapsaması, burada ortamın daha derin ve düşük enerjili
olduğunu işaretler. Maestrihtiyen'in üst düzeylerinde sparitin
baskınlığı sığlaşmayı gösterir.
Senozoyik
Kızılçay Formasyonu (Tk). İnceleme alanında, Üst Kretase
birimi üzerinde paralel ve açısal uyumsuzlukla bulunan
Kızılçay Formasyonu, nöbetleşe kırmızı, turuncu, .beyaz çakıltaşı,
kumtaşı, boz-yeşü marn ve soluk yeşil kilden oluşmuştur.
Kötü boylanmak, küt köşeli kumtaşı ile çakıltaşı düzensiz
kırıklı, ince dokulu, sert karbonat çimentolu, kıt fosilli,
oygu ve dolgu yapılı, marn arakatkılı olup, orta-kalm katmanlıdır.
Akarsuların kavuştuğu bir gölde durulmuş olabilir.
250-650 m arasında kalınlığı olduğu saptanmıştır.
Geçitli Kireçtaşı (Tge). Orta-Üst Lütesiyen'in bol fosilli
bir kireçtaşı düzeyidir. Krem-kirli sarı, orta-sert, kaba dokulu,
orta-kalın katmanlıdır. Geçitli B smdaki Mezarlık sırtı
(14B, GB) tipik yeridir (şekil 4). Tipik kesit te buradadır.
Mezarlık sırtı G inde ölçülen stratigrafik kesit, 103.75 m kalınlıktadır.
Bol fosilli birimden derlenen aşağıdaki faunanın tanımını
Dizer1 yapmıştır:
Nummulites atirucus Joly ve Leymerie.
Nummulites praeaturicus Schaub (B Form)
Nummulites uronesis de la Harpe (A Form)
Nummulites rauaulti d'Arehiae.
Assilina mamillata d'Archiac.
Assili/na eocponens Sowerby.
Orta veya Üst Lütesiyen
Plaziat2 şunlarm tanımını yapmıştır:
Bpondylus cf. bifrons Munster.
Cypraea cf. bullinus Oppenheim.
cf. Clavella longaeva Solander.
CampanUe cf. paranae Boussac.
JMastoma cf. costellatum Lamarek.
Üst Lütesiyen
Yukarıda tanıtılan faunaya göre yaş kesinlikle Orta-Üst
Lütesiyen'dir.
İstif, geçitli B-KB smda ve Gemieiköy G-GB sında aşınma
kalıntıları şeklinde görülür. Çoğun fosilli olabilen yamaç
döküntüsü ve toprakla örtülüdür. Kubat tepe GD sunda (9D)
ve Evlek kayası sırtında (90E) ise, Bilecik kireçtaşı üzerinde
diskordanslıdır. Çoğunlukla boz-koyu sarı, biyomikrit cinsinden
kötü yıkanmış ve olgunlaşmamış bentonâk ve nektobentonik
fosilli Mreçtaşı, sığ, başlıca düşük, kimide yüksek
enerjili infralitoral ortamda çökelmiştir.
Gemiciköy Formasyonu (Tg). Gemiciköy Formasyonu
adı altında iki farklı birim vardır. Bunlar KB da Sarıyar (FG)
ve Güney deresi boyunca kumtaşı, çakıltaşı, çamurtaşı ardalanması;
Geçitli batısı Damlalıbaşı sırtında (13-14B) kireçtaşı
istifi şeklinde görülür (şekil 4).
Her iki birim fosil kapsamları ile aynı yaşlı, yani Miyosen
yaşında, bulunmuştur. Aralarındaki ilgi saptanamamıştır.
Bu iki birimin özellikleri şöyle özetlenebilir: Ardalanmış
kumtaşı, çakıltaşı genellikle iri kırıntılı, kötü katmanlı olup
gevşek tutturulmuştur. Kireçtaşı ise: beyaz, boşluklu, kofça,
kıt fosilli, belirsiz katmanlı mikrit-dismikrittir.
Şahinler köyü K inde (9H,KB) ve Asar tepesi'nde (8H,
GB) Gemiciköy formasyonunda ayrı bir kireçtaşı üyesi ayırt -
lanmıştır. Bu ayırtlanan birime "Şahinler Kireçtaşı üyesi"
adı verilmiştir (şekil 4). Kalınlığı 10-25 m kadardır. Beyaz -
boz, ince dokulu, sıkı, oldukça sert, orta-kalm katmanlı, keskin
kırıklı olup seyrek makro fosillidir. Taş cinsi biyomikrittir.
Bu kaya biriminden derlenen makro fosilleri Trucs tanımlamıştır.
Clausilia.
Physa.
Tudorella.
Leucochroopsis.
Yaş: Orta Miyosen
Gemiciköy Formasyonu'nun devamsız katmanlı kumtaşı,
kötü derecelenmiş çakıltaşı, kötü katmanlı mikrit-dismikrit
içermesi, çapraz katmanlı, yanal değişimli oluşu ve tatlı su
fosilleri, birimin selintilerin kavuştuğu bir göl ortamında durulduğunu
gösterir.
Bölgede Kuvarterner, eski ve yeni alüvyon, yamaç döküntüsü
ve molozu, birikinti konisi, yer kayması, kireçtaşı
erimesi vb. şekilleri ile sdmgelenmiştir.
YAPISAL, JEOLOJİ
İnceleme alanı orta kesiminde, ç îbüküntülü ve dış ,büküntülü
bir yüzlek örneği sunan Paleozoyik'in mağmatit ve
metamorfitleri bulunur. Bu temel karmaşığının yapısal nitelikleri,
daha genç oluşukların çökelimlerini ve yapılarını etkilemiştir,
öyleki bölgede çökelim, yapının denetiminde evrinmiştir.
Daha yaygın olarak eski temelin K ve G inde
Jurasik - Alt Kretase (?), Üst Kretase ve daha ötelerde Senozoyik
istifleri bugünkü yapılışlarını temelin bu etkinliğine
borçludur.
Harita alanının yapı taslağı karmaşıktır. Yöre yapısal niteliğini,
temelin özellikleriyle kazanmıştır. Kıvrımlar sahada
belirgin değildir ve ancak ölçüleri ardalayan saha denetimiyle
saptanabilmiştir. Eski temelin dip kıvrımlarıda belirgin değildir.
Neojen'den sonra epirojenik etkinlik gözükür .
Kaskatı temel karmaşığı çok derinden türeyen diskolasyonlar
geçirmiş ve sırtlanndaki tortul örtü ile birlikte sürüklenim
ve bindirmeler oluşturmuştur.
örtüdeki boyuna faylar, daha sert ve kırılgan kireçtaşlarıyla
ilgilidir. Bölgede Senozoyik çökelleıi dışında, çoğu dayanımlı
litoloji birimlerinde, eklemler iyi gelişmiştir. Mağmatit
ve metamorfitlerdeki eklem ve yapraklanma ile, dayanımlı
litolojilerdeki eklem takımları sistemli olarak incelenmiştir.
Bunların istatistik değerlendirilmesiyle bölgenin yapı tahlili
bütünlenmiştir.
Kıvrımlar ve Eklemler
Her bir kaya biriminin kendine özgü kıvrımlanma üslubu
vardır.
(1) îst. Üniv. Fen Fak. Gen. Jeoloji Kurs.
(2) Laboratorie de G<§ologie Structurale, Faculte" des Sciences, ORSAY.
(3) Institut Ge*ologie, LYON.
ÜZÜMLÜ - TUZAKLt DOLAYI JEOLOJİSİ 15
Söğüt metemorfitlerinde, arazide gözlenen kıvrımlar ikincil
ve hatta üçüncü önemde olup, dar ve sıkışıktırlar. Similer
ve yer yer disharmonik görünümlüdür. Bölgesel yapı yönünden,
Söğüt metamorfitlerindeki kıvrım eksenlerinin gidişine
göre yapılan genetik sınıflamada K 72 D eklem takımı
kompresyon, K 14 D eklem takımı boyuna, K 30 B eklem takımı
enine eklemdir. Söğüt metamorfitlerinde K 14 B, K 72
D ve K 51 D eklem takımları iyi gelişmiştir.
Bilecik kireçtaşı, tıpkı kaplumbağa kabuğu gibi. yüksekleri
oluşturur. Bir dereceye kadar da altındaki oluşuklar
için koruyucu bir örtü oluşturmuştur. Farklı aşınma ile bugünün
dorukları, oldukça parelel gidişli, yayvan olarak az bakışımlı,
tek veya çift dalımlı, aralı ve aşamalı harita örneklidir.
Kıvrım ekseni gidişine dayandırılan genetik sınıflamada
K 70 D eklem takımı kompresyon, K 24 B eklem takımı tansiyon
ile oluşmuştur.
Üst Kretase çökelleri, yapı alçaklarını sıralar ve daha
yaşlı oluşukların yükseklerini sarmıştır. Bu as sistemin dayanmışız
litolojilerinde, 2 değişik! kıvrım gelişmiştir. Az daf
yanımlı killi kireçtaşı, şeyil ve tüften yapılma Vezirhan Formasyonu'nda
dar olarak bakışımsız ve devrik, oldukça dayanunlı
kumtaşı ve kireçtaşmdan yapılma Üzümlü Formasyonu'nda
bakışımlı, açık kıvrım bulunur. Üst Kretase sedimanlarmda
K 35 B eklem takımı kompresyon, K 51 D eklem takımı
tansiyon ile oluşmuştur.
Tersiyer'in yumuşakça oluşuklarında tüm kıvrımlar yaydan,
düişük yapısal engebelidir.
Dislokasyonlar
Harita alanında, bölgesel önemde bulunan değişik yönlü
dislokasyonlar saptanmıştır. Bunların eski temelden türeyenleri
birinci dereceden, Bilecik kireçtaşı gibi dayanmalılarda
gelişenleri ise ikinci derecedendir.
Bölgenin baş yapı özelliği olan bindirmeler iki tane olup,
harita alanının K inde, sürüklenim ise G inde bulunur. Tuzaklı
sürüklenimi, GB daki Kayatepe G inden (16F) D da
Arapkaya tepesi'ne (16U) kadar uzanır. Harita alam KB
smda görülen Meryemdağ bindirmeleri ile KD daki Çemişki
bindirmesi Eroskay (1965) m adlandırdığı bindirmelerin devamıdır
(şekil 4).
Faylar
İnceleme alanı K inde, Gemiciköy GD sunda (9D-E), Bilecik
kireçtaşmda gelişmiş bulunan "Kubat Fayı" normal,
basamaklı bir fay olup BKB-DGD yönünde kavisli olarak 1.5
km kadar uzanır. Fay düzlemi boyunca cilalı ve çizikli yüz,
fay killi vb görülür. Şeytankaya D sunda (11E) D-B gidişli,
1 km kadar uzun, normal, basamaklı fay da, Bilecik kireçtaşmda
'gelişmiştir.
Sakarya vadisi K indeki Kızılçay Formasyonu ile Bilecik
kireçtaşı arasında, K 55-60 B gidişli, parelel, 2 normal basamak
fay izlenir. Bunların biri Kuşdal tepesi'nde (17L), ötekide
Dekçekayatepe (18M) K indedir. Her iki fayın da K bloku
alçalmıştır. K de bulunan "Aktaş Fayı" 78° KD ya, G
deki "Kuşdal Fayı" ise, 80° KD ya eğimlidir. Daha D da
Tavşancı tepesi G inde (17-180, P), Söğüt metamorfitleri ile
Kızılçay Formasyonu arasında, K 65-70 D gidişli, normal,
basamaklı "Tavşancı Fayı" .bulunur.
Boyuna olan bu fayların oluşmasında zorunlu stres, yerçekimi
ile ilişkili ise de, bölgesel kompresyonun da etkisi vardır.
Harita alanı B sı Şeytankaya tepesi'nde bulunan sol yönlü,
doğrultu atımlı Şeytankaya Fayı'nm izi, Ortabaş tepesi
B sından (13G-D) başlayarak KB ya doğru uzanır. Bölgesel
kompresyonla yakından ilişkilidir.
BÖL.GENÎN JEOLOJİ EVRÎMÎ
İnceleme alanında Söğüt metamorfitleri, bilinen jeoloji
evriminin başlangıç peryodudur.
Söğüt metamorfitleri, Hersiniyen öncesi Kaledoniyen hareketleriyle
kıvranlanmıştır. Magmatik faaliyetler farklı zaman
aşımlarında bu ortamı etkilemiş, sırasıyla granit ve granodiyorit,
Söğüt meamorfileri arasına yerleşmiştir. Söğüt metamorfitlerinde,
oluşumlarından sonraki orojenez fazları etkisiyle,
çok sıkı kıvrımlanma ve su üstüne yükselme olmuştur.
Bu yükselmiş karaya Jurasik başında yüksekçe enerjili
sığ bir deniz B dan ilerlemiş, kraton içi çanakta, billursal temelden
türeme taşlı, kuvarslı, feldispatlı vake ve arenit, kimi
marn ve karbonatın ardalandığı bakışımsız dönemli çökeller
durulmuştur. Ortam Spondylus, Pentacrinus, Spiriferina,
eehinM gibi sığ deniz faunasının fosilleşmesine elverişli olmuştur.
Liyas sonuna doğru deniz çekilmeye başlamış, Doneçik
hareketleriyle ülke yükselmiştir. Üst Jurasik başına kadar
kara halinde kalan bölgeye, yine sığ bir deniz B dan ilerlemiş,
çökel korumalı sakin infraiıitoral ortamda, intraklastlı
biyosparit, biyoklastlı intrasparit ve intramikrit ile, oolitli
intrapelmikrit çökelmiştir. Üst Jurasik'te bölgeyi kaplayan
denizin, önce harekeli sonra sakin oluşu, altta oolit, üstte de
mikrit bulunmasıyla anlaşılır. Bu ortam, çoğu Algae olmak
üzere çökel bağlayıcı iskelet, iri forominifer, krinoid, ecMnid,
brachiopod, bivalvi, bryozoa yaşamına elverişli olmuştur. Üst
Jurasik sonunda Kimmerik sonu hareketleriyle deniz çekilmiş
ve ülke yükselerek aşmma geçirmiştir.
İnceleme alanı, Senomaniyen'de başlayan, B dan gelen
transgresyonla kaplanmıştır. B dan D ya doğru derinliği azalan
bu çanağın B kesimlinde, Mili kireçtaşı şeyil ve tüften
oluşmuş bir litoloji topluluğu, D da, kenar çanağında çapraz
katmanlı, karışık markalı taşlı, kuvarslı, feldispatlı vake ve
arenit, millî şeyil, killi mikrit ve biyosparit durulmuştur. B da,
aslitoral-batiyal ortamda, pelajik fauna, D da mercan, kaim
kavkılı bivalvi, brachiopod, echinid vb. li bir fauna gelişmiştir.
Maestriyen sonunda deniz çekilmeye başlamış, Laramik
hareketleriyle ülke yükselmiştir.
Landeriyen'de harita alanı tatlı-aeı sulu gölle kaplanmış,
içersine yaygı kumu, kumtaşı, çakıltaşı, miltaşı, tatlı su karbonatı
çökelmiştir. Bu gölde Velates, Ampullma, Sycum, Venericardia,
Ludna vb. yaşamıştır. Landeniyen sonunda deniz
çekilmiş ve ülke, Van hareketleriyle yükselmiştir.
Lütesiyen başına kadar kara olan bölgeye Lütesiyen'de,
sığ, hareketli bir deniz B dan ilerlemiş, çanak kenarında biyomikrit
cinsinden kötü yıkanmış bir çökelti durulmuştur. înfralitoral
ortamda bentonik ve nektobentonik bir fauna gelişmiştir:
NummuMtes, Assüina, Alveolma, Cardium, Chama,
Spondylus, Pecten, Cypraea, Voluta, Velates, Natica vb. Üst
Lütesiyen sonuna doğru deniz çekilmeye başlamış, Pireneyik
hareketlerle ülke yükselmiş, kara halini almıştır. Deniz, Lütesiyen'den
sonra artık bölgeye uğramamıştır.
16 DEMÎRKOL
Miyosen'de inceleme alanı KB sı tatlı su golüyle kaplanmış,
içersine kötü katmanlı kumtaşı, çakıltaşı, kiltaşı, mikrit
cinsinden çökel durulmuştur. Miyosen sonuna doğru, Attik
hareketleriyle ülke yükselmiştir. Meryemdag:, Çemişki bindirmeleri
ve Tuzaklı sürüklenimi gibij; önemli dislokasyonlar, bu
fazda veya daha sonraki hareketlerle gelişmiştir.
Kuvaterner'de topografya, yapı denetiminde gelişmesini
sürdürmüş ve bölgenin genel yapı taslağı bozulmamıştır. Pasadenik
fazıyla ilişkili yükselme ve alçalmalarla taraçalar
oüuşmuş, ayrıca, yer şekillerinin evrimi karmaşık geçmiştir.
Yükseklerin yaşlı topografyası olasılı PMyosen'den kalıtsaldır.
Pleistdsen'in yağışlı iklimiyle akarsu ağı gittikçe derinleşmiştir.
Bol sulu Sakarya'nın deşme hızına, özellikle sulu
veya kuru dereler uymadıklarından asilli vadiler halinde kalmışlardır.
Çıpaklaşma ile hızlanan çentme, kötü etkilerini sürdürmektedir
v© toprak aşınması hızlıdır.
SONUÇLAR
"Tuzaklı - Üzümlü dolayınm jeoloji incelemesi*'nde dolaylı
veya dolaysız aşağıdaki sonuçlar sağlanmıştır:
1 — Bölgenin, İ/25.000 ölçekli jeoloji haritası, 2 grup, 3
formasyon, 3 üye ayırtlanarak hazırlanmıştır.
2 — "Eski Temel" magmatit ve metamorfitleri iki kaya
birimine ayrılarak Söğüt metamoıfitleri, gnays, mikaşist ve
fillit olarak; Akçasu migmatitleri de, granit ve granodiyorit
olarak ayırtlanarak haritalanmıştır. f
3 — Gölpazarı Grubu, Vezirhan Formasyonu ve Üzümlü
Formasyonu'na bölüneıjek haritalanmıştır. Vezirhan Formasyonu'nda
"Bayat Tüf Üyesi",, Üzümlü Fomıasyonu'nda,
"Kavaeık Kireçtaşı Üyesi" ayırtlanmış ve haritalanmıştır.
4 — Orta ve Üst Lütesdyen kireçtaşı ayrı haritalanmış ve
"Geçitli kireçtaşı" olarak adlanmıştır. Gemiciköy Formasyomı'nun
üst düzeylerini oluşturan kireçtaşı, ayn bir harita birimi
olarak ayırtlanmış ve "Şahinler Kireçtaşı Üyesi" olarak
haritalanmıştır.
5 — Tuzaklı sürüklenimi ve önemli faylar haritaya işlenmiş,
daha önce saptanmış Meryemdag ve Çemişki bindirmelerinin
devamları izlenmiştir. Bunların örneği ve oluşum şekilleri,
mekanik yönden belirlenmiştir.
6 — Eski temelin, çökelim ve tektoniğe etkileri saptanmıştır.
Temel karmaşığı ile üstündeki çökelimlerin bağımlılığı
açıklanmıştır.
7 — Etkin olmuş orojenez fazları saptanmış ve bölgenin
tektonik ve yapısal evrimi taslaklanmıştır.
8 — Kumtaşlarmm adlandırılmasında Travis (1970), kireçta
§lannınkilerde Folk (1959) ve Todd (1966) sınıf lamaları
uygulanmıştır.
KATKI BELİRTME
Konunun seçilmesinden çalışmanın sonuna kadar bir çok
kez araziye gelerek çetin sahai sorunlarının çözümlerini yönlendiren
ve her türlü yardımı esirgemdyen Î.Ü.F.F. Tatbiki
Jeoloji Kürsü Profesörü Dr. î. E. Altmlı'ya şükranlarımı sunarım.
Bir kısım fosillerin tayini için gerekli yardımı sağlayan
Prof. Dr. M. Akartunave Prof. Dr. A. Dizer'e (tst. Üniv. Fen.
Fak. Genel Jeoloji Kürsüsü), saha ve labaratuvar çalışmalarına
yardımda bulunan Doç. Dr S, O. Eroskay, Dr. Y. Yılmaz
(tst. Üniv. Fen. Fak. Tatbiki Jeiloji Kürsüsü) Doç. Dr. Ö.
öztunalı ve Asist. A. Erdağ (îst. Üniv. Fen. Fak. Petrografi
ve Mineroloji Kürsüsü) ile, Doç. Dr. E. Meriç (îst. Tek. Üniv.
Genel Jeoloji Kürsüsü)'e teşekkür ederim.
Türkiye Bilimsel ve Teknik Arama Kurumu'na, 1970-73
yıllarında sağladığı "Doktora Bursu" için müteşekkirim.
Yayıma verildiği tarih: Haziran, 1976
DEĞİNİLEN BELGELER
Abdüsselâmoğlu, M. §. 1959, Almacık dağı ile Mudurnu ve civarının
jeolojisi: îst. Üniv. Fen. Fak. Monog., 14.
Akartuna, M., 1968, Armutlu Yarımadası'nm jeolojisi: îst. Üniv. Fen.
Fak. Monog., 20.
Altınlı, î. E., 1965, Yenişehir havzasının jeolojik ve hidrojeolojik incelemesi:
îst. Üniv. Fen. Fak. Mecm. Seri B, Cilt XXX, Sayı
1-2, s. 31-51.
Altınlı, î. E., 1961, Îzmit-Kurucadağ alanının jeolojisi: îst. Üniv.
Fen Fak. Tatbiki Jeol. Kürsü (yayımlanmamış).
Arkell, W. J., 1956, Jurassic Geology of the world: Oliver and Boyd.
Badgley, P. C, 1965. Structaıral and tectonic principles: Harper and
Row, New York.
Brinkman, R., 1971, Kuzeybatı Anadolu'daki Genç Paleozoyik ve Eski
Mesozoyik: Maden Tetkik Arama Enst. Dergisi, Sayı 76, s. 61-74.
Code of Stratigraphic Nomenclature, 1961, Am. Assoc. Petroleum Geologists
Bull. v. 45, no. 5, p. 645-665.
Çoğulu, E., Delaloye, M. ve Chessex, R., 1965, Sur l'age de guelques
roehes intrusives acides de la re"gion D'Eskişehir (Turquie):
Extrait des Archives des Sciences, Gânâve, v. 18, fasc. 3.
Dennison, J. M., 1968, Analysis of geologic structures: W. W. Norton
and Company Inc.
Duff, P. M. D. Hallam, A. ve Walton, E. K., 1967, Cyclic sedimentation:
Elsevier.
Eroskay, S. O., 1965, Pagalar boğazı - Gölpazarı sahasının jeolojisi -
Geology of the Paşalar gorge - Gölpazarı Area: îst. Üniv. Fen.
Fak. Mecm. Seri B, XXX, 3.4, 135-170.
Folk, R. L.f 1959, Practical petrographic classification of limestones:
Bull. Am. Assoc. Petrol. Geologist, 43, 1.
Folk, R. L., 1962, Spectral subdivision of limestones types, in Classîfication
of Carbonate Rocks (Ham. "W. W., Editör): Am. Petroleum
Geologists, Memoir 1.
Granit, Y. ve Tintant, H., 1960 Observations pre"liminaires sur le Jurassique
d ela re"gion de Bilecik (Turquie): Lab. de Ge"ol. Faculte
des Sciences, Dijon.
Ketin, î.:, 1947, Uludağ masifinin tektoniği hakkında: Türkiye Jeol.
Kur. Bült, I, I, 60-87.
Krumbein, C. W. ve Sloss, ~L. L.., 1963, Stratigraphy and Sedimentation:
W. H. Freeman and Company.
Mc. Elhinny, M. W., 1967, Statistics of a spherical distribution, Developments
in Solid Earth Geophysics 3, p. 313-321. Elsevier.
Mehnert, K. R., 1968, Magmatites and the origin of granitle ıocks:
Eisevier.
Okado, H., 1971, Classification of sandstone: The Journal of Geology,
v. 79, no. 5, p. 509-525.
öztunalı, Ö., 1967, Uludağ (Kuzeybatı Anadolu) ve Egrigöz (Batı Anadolu)
masiflerinin petrolojileri ve jeokronolojileri: îst. Üniv.
Fen. Faik. Mineroloji ve Petrografi Kürsüsü (Doçentlik tezi).
Ramsay, G,, 1967, Folding and Practuring of rocks: Mc. Graw Hİ11.
Todd., T. W., 1966, Petrogenetic classification of carbonate rocks:
Jour. Sed. Petrology, 36, 2, 317-340.
Travis, R. B., 1970, Nomenclature of Sedimentary rock: Bull. Am.
Assoc. Petroleum Geologist, 54, 7, 1095-1107.
Turner, F. J., 1968, Metamorphic petrology "Mineralogical and field
aspect": Mc. Graw Hill Book Co., New York, I,ondon.
Ürgün, S., 1956, Gölpazaıı-Geyve-Taraklı- Göyntik civarının jeolojisi:
Maden Tetkik Arama Enst. Derleme Rap., no. 2711 (yayımlanmamış)
.
Whitten, E. H. T., 1966, Structural geology of folded rock: Rand
Mc. Nally and Co.
Winkler, H. G. F., 1967, Petrogenesis of metamorphic rock: Springer
Verlag.
